THS. ĐẶNG THỊ TỐ TÂM - HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ quốc gia HỒ CHÍ MINH, KHU VỰC I
Trong hai thập kỷ qua khuynh hướng hình thành lên các nhóm tổ chức, liên kết vẫn liên tục gia tăng ở khu vực Mỹ Latinh. Chủ nghĩa khu vực nở rộ ở đây với nhiều loại hình cộng tác và hội nhập khác nhau tạo nên một bức tranh lớn về hình ảnh đan xen của các hội, nhóm từ mục đích xúc tiến thương nghiệp tới sự dẫn dắt của tư tưởng từng lớp chủ nghĩa.
Zocalo, Mexico - Quảng trường lớn nhất khu vực Mỹ - La tinh. Nguồn: internet
Liên minh thanh bình Dương là một sáng kiến hội nhập khu vực bao gồm các nước thành viên là Chi Lê, Côlômbia, Mexico, và Peru, liên minh được thành lập vào ngày 6 tháng 6 năm 2012. Tại hội nghị gần đây nhất ở Cartagena, Clombia ngày 10 tháng 2 năm 2014, Costa Rica đã ký tuyên bố nhập khối trong cương vị thành viên chính thức. Liên minh yên bình Dương lại làm trỗi dậy cuộc bàn cãi về những hình thức khác nhau của cộng tác và nhóm họp khu vực bởi chừng như họ đang quay trở lại mô hình chủ nghĩa mở ở Mỹ Latinh với đích giao hội vào đàm luận thương nghiệp và hội nhập.
Ý tưởng ban sơ thành lập Liên minh yên bình Dương PA của Tổng thống Peru Alan Garcia, ông đưa ra đề xuất này nhằm thực hiện hóa sáng kiến hình thành khu vực mậu dịch tự do Vòng cung thăng bình Dương (Pacific Arch) được bàn thảo từ năm 2006. Tháng 10/2010, Peru đã đã mời nguyên thủ các nước Chile, Colombia, Ecuardo và Panama tham dự cuộc hội đàm về chủ đề trên. Tuy nhiên, Ecuador đã khước từ tham dự thỏa thuận này, còn Panama chỉ muốn dự với nhân cách quan sát viên. Mặc dù vậy, sáng kiến này vấn có cơ hội trở nên hiện thực khi Mexico, nước ban sơ không phải là khách mời, thổ lộ ý định dự đàm phán. Ngày 28/4/2011 nguyên thủ của bốn nước Mexico, Colombia, Peru và Chile đã thông qua tuyên bố Lima tạo ra cơ sở cho việc hình thành một khu vực hội nhập kinh tế mới ở Tây Bán cầu. Tháng 6/2012, tại Antofagasta - Chile, Liên minh thanh bình Dương chính thức ra đời sau khi nguyên thủ 4 nước nói trên hợp nhất ký kết hiệp định thành lập với đích là nhằm xúc tiến thương nghiệp và đầu tư giữa bốn nhà nước Mỹ Latinh, đồng thời đặt trọng điểm là mở rộng quan hệ, bên cạnh các mối quan hệ nòng cột là Mỹ và EU thì PA cũng hy vọng một sự mở rộng trong quan hệ kinh tế với các quốc gia khác thuộc khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Hiệp nghị này được các thành viên PA kỳ vọng sẽ làm gia tăng tính cạnh tranh của kinh tế khu vực, tương trợ phát triển thương nghiệp, tăng cường lôi cuốn đầu tư nước ngoài và xúc tiến cách tân thể chế ở các nước bằng việc hội nhập vào nền kinh tế của nhau thông qua việc cho phép tự do hóa thị trường vốn, hàng hóa, dịch vụ và tự do dịch chuyển sức cần lao,... Các thành viên cũng tả ước muốn muốn thiết lập một thứ tự thương mại tự do mới thu hút sự quan tâm của các nước Mỹ Latinh khác và đặc biệt là các nước láng giềng ấm no phía Bắc là Mỹ và Canada tham gia vào tiến trình này.
Trước khi PA thành lập ở Tây Bán cầu đã tồn tại hàng loạt các tổ chức kinh tế khu vực khác như Khu vực mậu dịch tự do các nước Carribean CARICOM thành lập từ thập niên 1960, Thị trường chung Trung Mỹ CACM thành lập từ thập niên 1970, Thị trường chung Nam Mỹ Mercosur, Khu vực mậu dịch tự do các nước dãy Andes ANDEAN thành lập trong những năm 80 và 90 của thế kỷ XX,... So với các tổ chức kinh tế khu vực khác ở Tây Bán cầu, mô hình hội nhập của PA được cho là sự phối hợp của các hình thức hội nhập khác đã hình thành, về nội dung hội nhập PA bằng ADEAN, Mercosur cộng lại.
Liên minh thái hoà Dương có được tiện lợi cơ bản, kết thúc thương lượng sớm chỉ sau 2 năm sau khi ý tưởng thành lập được đưa ra, do các thành viên dự hiệp định đều là các nước đã và đang cam kết mạnh mẽ với thương mại tự do. Tổng số các hiệp nghị thương nghiệp tự do FTA mà nhóm nước này đã ký kết lên tới khoảng 25 và trải đều ở các cấp độ, từ FTA thế hệ thứ nhất tới FTA thế hệ ba. Hơn nữa hồ hết các nước trong nhóm thương lượng đều đang là thành viên của một FTA có vai trò khá lớn đối với cộng tác phát triển nội khu vực nói riêng và hội nhập kinh tế khu vực Mỹ Latinh nói chung. Mexico hiện là thành viên của Khu vực mậu dịch tự do Bắc Mỹ NAFTA. Chile và Peru không chỉ là thành viên của Khu vực tự do mậu dịch các nước thuộc dãy Andes (ANDEAN Pact) mà còn là thành viên mở mang của Thị trường chung Nam Mỹ Mercosur. Colombia hiện cũng đã ký khá nhiều các FTA với các nước thuộc Mỹ Latinh cũng như một FTA song phương với Mỹ.
Tính đến cuối tháng 3/2014, các thành viên tham dự thành lập Liên minh thanh bình Dương đã tổ chức 6 vòng thương thảo xoay quanh các nội dung có chừng độ tự do hóa thương mại và mở cửa đầu tư khá sâu rộng. Tại cuộc gặp thượng đỉnh thứ 5, tháng 10/2013, các nước đã chính thức thỏa thuận bãi bỏ ngay hàng rào mậu dịch đối với 92% số hàng hóa xuất nhập cảng, 8% còn lại, cốt là những sản phẩm nông phẩm “nhạy cảm” đối với một số nước như cà phê, chuối,... Sẽ lên lộ trình cắt giảm nốt trong 3 đến 7 năm tới. Bên cạnh những thỏa thuận tự do thương nghiệp, các nước thành viên cũng thống nhất mở các vòng đàm phán Thỏa thuận về thương mại điện tử, ký thỏa thuận cộng tác trong lĩnh vực du lịch và Thỏa thuận về cộng tác giữa các cơ quan Quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm,...
Một nội dung hiệp tác quan yếu khác là kết nối các thị trường chứng khoán, hình thành một thị trường đầu tư chung cũng được đề cập tới và thực tiễn là ngoại trừ Mexico các thành viên còn lại đã hình thành các sở giao dịch chứng khoán chung. Để tăng cường hiệu quả, các nước cũng tán đồng thiết lập các đại diện ngoại giao chung ở các khu vực mà dịp hợp tác chỉ ở mức tiềm năng. PA cũng đã đạt được một số tiến bộ rõ rệt nhằm xúc tiến tự do hóa thị trường cần lao. Bước đầu, Mexico đã bỏ thị thực nhập cảnh cho công dân của các nước Colombia và Peru trong khoảng thời kì lên tới 180 ngày chỉ với điều kiện công dân của hai nước này không dự các hoạt động thu lợi nhuận trong thời kì tạm trú tại Mexico.
Với quy mô dân số lên tới 212 triệu người tương đương với 35% dân số của khu vực Mỹ Latinh và Carribean, PA đã có một vai trò khá lớn ở Mỹ Latinh khi xuất khẩu ra thị trường thế giới tới một nửa số hàng hóa sản xuất ra tại khu vực, đạt giá trị khoảng 1.045 tỷ USD. Tăng trưởng xuất khẩu làng nhàng hàng năm đạt trên 5,1% (2004-3013). Nếu so với tổ chức kinh tế khu vực lớn nhất Mỹ Latinh là Mercosur, giá trị xuất khẩu của PA còn lớn hơn 60%. Sự hình thành của Liên minh này đã tạo ra một khu vực kinh tế khá lớn, có sức mạnh đứng thứ 8 thế giới xét về tổng sản phẩm nội địa (GDP) (đạt khoảng 2.400 tỷ USD, chiếm 39% GDP của Mỹ Latinh). PA cũng chiếm tới 41% tổng FDI của toàn khu vực. Riêng trong năm 2012 chiếm gần một nửa trong tổng số 144 tỷ USD, FDI vào Mỹ Latinh. Trong vài năm gần đây, bất chấp cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu còn dằng dai, các thành viên PA đạt tăng trưởng kinh tế bình quân khá tốt, đạt mức 5,2% (2004-2013, trừ năm 2009) cao hơn mức trung bình 3% của thế giới và cao hơn các tổ chức kinh tế khác thuộc Mỹ Latinh như Mercosur, ALBA,...
Liên minh đã đạt được những thành tựu đáng kể trên các lĩnh vực như thương mại, xóa bỏ được thị thực cho công dân các nước, thiết lập các đại sứ quán chung ở nhiều nước châu Á, và ký kết các thỏa thuận nhằm thúc đẩy giáo dục, du lịch, trao doanh nghiệp vừa và nhỏ và đầu tư cơ sở hạ tầng. Nhưng vẫn còn có nhiều thách thức ở những lĩnh vực phức tạp hơn như sự hài hòa trong các thủ tục thương chính, quy định về xuất xứ, các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch thực vật, sở hữu trí óc, thuế và các quy chế tài chính.
Bên cạnh đó mặc dầu đã nhấn mạnh vào mục tiêu thương nghiệp và cạnh tranh kinh tế chứ không phải là chính trị, những Liên minh vẫn được xem như là một mối đe dọa chính trị theo một số quan điểm. Điều này sẽ hạn chế sự mở mang và phát triển của Liên minh tới một số nhà nước như Ecuador, Nicaragua, Paraguay và Uruguay.
Trong bối cảnh tồn tại rất nhiều cơ chế tổ chức hiệp tác trong khu vực, tuy nhiên xu hướng liên kết hướng tới Khu vực thanh bình Dương của Liên minh Châu Á thanh bình Dương tuồng như vẫn tìm được vị trí cho mình với những ưu điểm nhỏ gọn, linh hoạt sẽ hứa hẹn nhiều thành công
